Toen Leonor eens vis aan het bereiden was en ik haar vroeg welke vis dat was, antwoordde ze mij dat het 'bacalhau' was. Ik zei dat ze zich vergiste en 'kabeljauw' bedoelde. Maar volgens haar was het in het Portugees 'bacalhau'. Het etymologisch woordenboek biedt enige opheldering:
"kabeljauw mnl. cabellau (1272), cabbeliau, cablau, reeds 12e e. in de gelatiniseerde vorm cabellauwus. Kan dus niet met metathesis van bak- tot kab- ontstaan zijn uit sp. bacalao (> bask. bakallao), dat pas 1519 is opgetekend. Sommigen denken aan ontlening uit gasc. cabilhau, een afl. van cap 'kop'."
Hier een volledigere beschrijving (www.etymologie.nl):
kabeljauw zn. ‘schelvisachtige vis (Gadus morrhua)’
categorie: leenwoord
Onl. cabillaw ‘kabeljauw’, gelatiniseerd in De piscibus, de cabillawis schelviscis de pladisis ‘over vissen, kabeljauwen, schelvissen en schollen’ [12e eeuw; GN] en centum cabellauwi ‘honderd kabeljauwen’ [1163; Du Cange]; mnl. cabelliau, als toenaam van bijv. Oliuerus dictus cabelliau ‘Olivier, genaamd kabeljauw’ [1272; CG I, 223], van snoeken ende cabbeliauwe ‘van snoeken en kabeljauwen’ [1286; CG I, 1183], een tonne kabeljaus ‘een ton (inhoudsmaat) kabeljauw’ [14e eeuw; MNW tonne]. Daarnaast verouderde vormen als vnnl. bakkelauw ‘bij Groenland gevangen kabeljauw’ [1681; WNT], bakkeljau ‘id.’ [1685; WNT].
Herkomst omstreden. Min of meer gelijkluidende woorden zijn over geheel continentaal West-Europa verspreid. Oude woorden met cab- zijn Nederlands kabeljauw en Frans cabillaud ‘(verse) kabeljauw’ (naast algemener morue), Oudfrans cabellau [ca. 1250; Rey], cabillau [1278; Rey]. Middelnederduits kabelaw, Hoogduits Kabeljau ‘kabeljauw’, Deens kabeliau en Zweeds kabeljo ‘gedroogde kabeljauw’ (naast algemener torsk) zijn wrsch. ontleningen. Woorden met baca- zijn oorspr. zuidelijk en betekenen alle ‘gezouten en gedroogde kabeljauw’: Spaans bacalao, Catalaans bacallá, Portugees bacalhau (waaruit Surinaams-Nederlands bakeljauw), Provençaals bacalau, Italiaans baccalá, Baskisch bakallao, bakailo, makailo, vormen die geen van alle vóór 1500 geattesteerd zijn.
Frans cabillaud zou zijn gevormd uit Latijn caput (genitief capitis) ‘hoofd’, verwant met hoofd (en zie kaap), en een afleiding van latus ‘breed’, dus oorspr. ‘dikkop’, waarmee een zeevis werd aangeduid, niet noodzakelijk de kabeljauw. Dezelfde Latijnse wortel verschijnt in de reeds klassiek-Latijnse visnaam capito ‘dikkop, harder’, Neolatijn capito ‘kabeljauw’ [1565–73; OED codfish], en Neolatijn capitosus ‘schelvis’ [1573; Thes.]. De Romaanse vormen met baca- kunnen zijn afgeleid van Laatlatijn *bacallanus, een verkleinwoord van baculus ‘stok, staafje’, zie bacil, naar de langwerpige vorm van de visdelen zoals die worden verhandeld na zouting en droging.
Meestal wordt aangenomen dat de ene groep woorden door ontlening, metathese en volksetymologie uit de andere groep is ontstaan, waarbij aan het Baskisch een brugfunctie wordt toegewezen: het ligt geografisch centraal t.o.v. beide groepen woorden en de Basken speelden in de 16e eeuw een grote rol in de vangst en handel van kabeljauw uit de wateren tussen Canada en Groenland. Welke groep woorden oorspronkelijk is, de Germaans-Franse of de Zuid-Romaanse, is omstreden. Zeer aannemelijk is echter de opvatting van Sayers (2002), die de overeenkomsten tussen beide woordgroepen aan toeval wijt en juist de verschillen benadrukt. De zuidelijke woorden met baca- sloegen oorspr. altijd op kabeljauw uit Canadese en Groenlandse wateren en hebben in de Romaanse talen uitsluitend betrekking op de door zouting en droging geconserveerde vis. De noordelijke woorden met cabi- en cabe- duiden daarentegen de verse vis aan, die men op rekken door de wind laat drogen en dan stokvis noemt. Sayers accepteert beide hierboven genoemde etymologieën en schrijft de verspreiding van de baca-vormen toe aan de handelspositie van de Basken in de 16e eeuw.
Surinaams-Nederlands bakkeljauw ‘op zekere manier bereide (gedroogde) kabeljauw’ is ontleend aan Portugees bacalhau ‘(gedroogde) kabeljauw’ en is in het laatste kwart van de 20e eeuw met de Surinaamse keuken ook in Nederland bekend geworden.
Literatuur: A. Kluyver (1927), ‘Over de woorden kabeljauw en bakeljauw’, in: Mededeelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Afdeeling Letterkunde, A-63/7, 183–200; W. Sayers (2002), ‘Some Fishy Etymologies: Engels cod, Norse þorskr, Du. kabeljauw, Sp. bacalao’, in: Nowele 41, 17–30
Fries cognaat: kab(b)eljau
Wednesday, December 28, 2005
"Geluk is het einddoel"
In Intermediair van 22 december 2005 een gesprek met Richard Layard over zijn boek Happiness (NL: Waarom zijn we niet gelukkig?). Zijn inzichten spreken mij aan en zouden wat meer exposure kunnen gebruiken.
Enkele citaten:
'Het probleem is alleen dat consumeren tot een collectieve verslaving is uitgegroeid. ... Mensen zouden er eens mee op moeten houden om altijd meteen naar het volgende doel te streven, in plaats van eerst te genieten van wat ze bereikt hebben.'
Over 'geluk voor iedereen': 'Het was ook het centrale idee van de Verlichting.'
Over geld: 'Het probleem is dat mensen alleen maar meer geld willen omdat ze meer willen verdienen dan anderen. ... studenten op Harvard gevraagd werd wat ze liever wilden: zelf 50k$ verdienen bij een gemiddeld inkomen van 25k$, of zelf 100k$ verdienen bij een gemiddeld inkomen van 250k$. De meeste studenten kozen voor de eerste mogelijkheid.'
Over onderwijs: '... kinderen weer te leren genieten van dingen die niets kosten. Zoals schaken, of bestuderen hoeveel soorten vogels er zijn.'
'Het gaat niet om hoe gelukkig mensen zijn, maar om hoe gelukkig ze denken dat ze moeten zijn. Zodra mensen het idee hebben dat ze zichzelf tekortdoen met hun huidige partner, nemen ze een andere.'
'De televisie bv. heeft heel veel kwaad gedaan. We hebben echt minder contact met ellkaar, omdat we zo ontzettend veel tv kijken. ... Al veertig jaar wordt er getwist over het verband tussen geweld op tv en geweld in het echte leven. Voor mij zijn de aanwijzingen zo duidelijk als het maar kan.'
Wat is het 'recept voor geluk': '... ervan uitgaan dat het glas halvol is, in plaats van halfleeg ...'.
Sunday, December 25, 2005
Nog meer familiefoto's: Jo&Eder, Eli&Dany, Sandro&Noemi&Edgar
Jo & Eder, Eli & Dany
De kinderen van Nhelas: Jo & Eder, en Eli & Dany.
Sandro & Noemi & Edgar
De kinderen van Mafalda en Pedro: Sandro, Noemi en Edgar.
Horatio Bridge visits the Cape Verde Islands (1843)
1843: Horatio Bridge - Journal of an African Cruiser
With accounts of visits to Santiago, Sao Vicente and Sao Antao.Saturday, December 24, 2005
Waarom nog steeds ziek na zoveel evolutie?
In NRC (26 nov 2005) betoogt prof. Randolph Nesse wat het nut is van neerslachtigheid. Volgens hem heeft neerslachtigheid een evolutionair voordeel: 'Pessimisme zorgt ervoor dat we geen energie verspillen'. Interessanter echter nog is zijn uitleg over waarom we nog steeds 'ziek' worden, na al die jaren van evolutie. De volgende redenen voert hij aan (in mijn eigen woorden):
- onze omgeving verandert continue en we lopen steeds een beetje achter bij het aanpassen
- andere organismen (denk aan virussen e.d.) ontwikkelen zich sneller dan wij
- trade-offs: vele microsystemen houden elkaar in evenicht; soms raakt de balans echter een beetje verstoord
- sommige ziekten zijn niet vatbaar voor het evolutionair selectiemechanisme (denk aan ziektes die zich pas op latere leeftijd openbaren)
- sommig gedrag dat evolutionair nadelig lijkt (b.v. risicovol gedrag bij jonge mannen), heeft een evolutionair voordeel (nl. grotere aantrekkelijkheid bij vrouwen)
- sommige pijnlijke zaken bezorgen ons een evolutionair voordeel (b.v. hoesten of overgeven)
Friday, December 16, 2005
Family photo section added
Familiefoto's
Kinjo
Kinjo is het geadopteerde zoontje van mijn zus Micha. Hij is op 16 juni 2002 in Haiti geboren en in augustus 2003 naar Nederland gekomen.
Cidela
Cidela is het dochtertje van Leonor's broer Feu en Nieta; ze is in 2001 geboren in Kaapverdie.
Djalissa
Djalissa is het dochtertje van Leonor's zus Anete en Mario, geboren 31 januari 2003 in Rotterdam.
at www.heuijerjans.net. Andreas Heuijerjans
Sunday, December 04, 2005
Added: Books on Cape Verde section
Travel Guides
[G] Kapverdische Inseln, Rolf Osang, Dumont - 1999 (ISBN 3 7701 2676 9)
Cape Verde Islands - The Bradt Travel Guide, Irwin/Wilson, Bradt Publications - 1998 (ISBN 1 898323 73 9)
History
Cape Verde - Crioulo Colony to Independent Nation, Richard A. Lobban Jr., Westview Press - 1995 (ISBN 0 8133 3562 0)
Historical Dictionary of the Republic of Cape Verde, Richard Lobban/Marlene Lopes, Scarecrow Press - 1995 (ISBN 0 8108 2918 5)
Atlantic Islands - Madeira, the Azores, and the Cape Verdes in Seventeenth-Century Commerce and Navigation, T. Bentley Duncan, University of Chicago Press - 1971 (ISBN 0 226 87394 3)
[P] Cabo Verde - Formacao e Extincao de uma Sociedade Escravocrata (1460-1878), Antonio Carreira, Estudos e Ensaios - 2000
[P] Amilcar Cabral - sou um simples africano..., Fundacao Mario Soares - 2000 (ISBN 972 97147 3 8)
Pieter van den Broecke's - Journal of Voyages to Cape Verde, Guinea and Angola 1605-1612, Ed. J.D. La Fleur, Hakluyt Society - 2000 (ISBN 0 904180 68 9)
History (from 'Atlantic Islands...')
Black and White Make Brown, Archibald Lyall, London - 1938
[P] Santiago de Cabo Verde, Ilidio do Amaral, Lisbon - 1964
[P] Ilha do Fogo, Orlando Ribeiro, Lisbon - 1954
Observations upon the Windward Coast of Africa, Joseph Corry, London - 1807
[P] Estudos sobre as provincias ultramarinas, Joao de Andrade Corvo, Lisbon - 1833
[P] Corografia Cabo-Verdiana, Jose Conrado Carlos de Chelmicki, Lisbon - 1841
Journal of an African Cruiser, Horatio Bridge, London - 1845
[P] Diccionario geographico, Jose Maria de Sousa Monteiro, Lisbon - 1850
Adventures and Observations on the West Coast of Africa, Charles W. Thomas, New York - 1860
Six Years of a Traveller's Life in Western Africa, Francisco Travassos Valdez, London - 1861
West African Islands, Alfred B. Ellis, London - 1845
Voyages, William Dampier, London - 1729
[P] Subsidios para a historia de Cabo Verde e Guine, Cristiano Jose de Sena Barcelos, Lisbon/Coimbre - 1899-1913
[P] Monumenta Missionaria Africana: Africa Ocidental, Antonio Brasio, Lisbon - 1958-64
[P] Ultramar Portugues, vol. 2: Ilhas de Cabo Verde, Mendes Correa, Lisbon - 1954
[P] Cabo Verde, Guine, Sao Tome e Principe: Curso de extensao universitaria, ano lectivo de 1965-1966, Universidade Tecnica de Lisbon, Lisbon - 1965
[P] Relatorio do Governo Geral de Cabo Verde, Joao Cesario de Lacerda, Lisbon - 1901
[P] Subsidios para a historia da moeda em Cabo Verde, Alvaro Lereno, Lisbon - 1942
Study of Cape Verdean Literature, Norman Araujo, Chestnut Hill Mass. - 1966
[P] Aventura crioula, Manuel Ferreira, Lisbon - 1967
Various
Pa Nu Papia Kriolu, Manuel da Luz Goncalves/Lelia Lomba De Andrade, M & L Enterprises - 2004
A Fraction Of Me - Prose and Poetry or the New Century, Vasco R. A. Pires, 1st Books Library - 2003 (ISBN 1 4033 6655 1)
[NL] Guinee-Bissau en de Kaap Verdische Eilanden, Het Angola Comite - 1971
[NL] Sahel - Foto's van reizen naar Senegal, Mali, Opper-Volta en de Kaap Verdische Eilanden, Willem Diepraam, Novib - 1982 (ISBN 90 215 1069 3)
at www.heuijerjans.net. Andreas Heuijerjans
Subscribe to:
Posts (Atom)